Báo cáo thẩm tra về việc phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do giữa CHXHCN Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA) do Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu trình bày nêu rõ: Việt Nam và Liên minh Châu Âu khởi động đàm phán Hiệp định thương mại tự do (EVFTA) từ tháng 6/2012, sau gần 3 năm với 14 vòng đàm phán, tháng 12/2015 hai bên đã kết thúc đàm phán. Ngày 30/6/2019, tại Hà Nội, đại diện Chính phủ Việt Nam và Liên minh Châu Âu đã ký Hiệp định EVFTA.

Hiệp định EVFTA gồm 17 chương, 8 Phụ lục, 2 Nghị định thư, 2 Biên bản ghi nhớ và 4 Tuyên bố chung. So với WTO và các FTA khác mà Việt Nam ký kết, Hiệp định EVFTA được coi là Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, ngoài những cam kết về thương mại hàng hóa và dịch vụ với mức độ cắt giảm thuế cao còn phải cam kết các lĩnh vực được coi là phi truyền thống như lao động, môi trường, doanh nghiệp nhà nước, mua sắm Chính phủ, minh bạch hóa. 

Theo báo cáo thuyết minh của Chính phủ, Hiệp định sẽ giúp GDP của Việt Nam tăng thêm ở mức bình quân từ 2,18 đến 3,25% (cho giai đoạn 5 năm đầu thực hiện), 4,57-5,30% (cho giai đoạn 05 năm tiếp theo) và 7,07-7,72% (cho giai đoạn 05 năm sau đó). EU là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai thế giới và hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam (sau Mỹ). Thông qua Hiệp định này, Việt Nam có thể tiếp cận một thị trường tiềm năng với dân số hơn 500 triệu người, GDP khoảng 15.000 tỷ USD chiếm 22% GDP toàn cầu.

Về trao đổi thương mại, Việt Nam và EU chủ yếu mang tính bổ trợ thay vì cạnh tranh lẫn nhau. Với những cam kết mở cửa thị trường mạnh mẽ, EVFTA dự kiến sẽ giúp kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng thêm khoảng 42,7% vào năm 2025 và 44,37% vào năm 2030, tập trung vào một số ngành như nhóm hàng nông sản (gạo, đường, thịt lợn, thịt gia súc gia cầm, lâm sản, đồ uống và thuốc lá), nhóm ngành chế biến, chế tạo (dệt, may mặc, da giày), nhóm ngành dịch vụ (vận tải thủy, vận tải hàng không, tài chính và bảo hiểm, các dịch vụ phục vụ kinh doanh khác).

Về nhập khẩu, dự kiến nhập khẩu từ EU sẽ tăng khoảng 33,06% vào năm 2025 và 36,7% vào năm 2030, tập trung vào một số mặt hàng như phương tiện và thiết bị vận tải, máy móc thiết bị phụ tùng, điện thoại và linh kiện điện tử, dược phẩm. EVFTA giúp đa dạng hóa thị trường nước ta để không bị phụ thuộc vào sự giới hạn một số thị trường, đồng thời có sự tác dụng là đòn bẩy kích thích các đối tác khác tăng cường quan hệ thương mại - đầu tư với Việt Nam.

Về đầu tư, EVFTA là cơ hội để Việt Nam có thể thu hút thêm các nhà đầu tư từ EU trong các lĩnh vực như công nghiệp chế biến chế tạo sử dụng công nghệ cao, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, dịch vụ.

Về lao động, EVFTA dự kiến giúp tăng thêm khoảng 146.000 việc làm mỗi năm. Về thu ngân sách, dự kiến tổng mức giảm thu từ giảm thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu trên 2.500 tỷ đồng, tuy nhiên tăng thu từ thu nội địa dưới tác động của đầu tư, thương mại và tăng trưởng kinh tế khoảng 7.000 tỷ đồng trong giai đoạn 2020-2030.

Theo báo cáo thuyết minh của Chính phủ, đi cùng với những lợi ích, Hiệp định EVFTA cũng có một số thách thức: (1) EVFTA tạo ra sức ép cạnh tranh từ hàng hóa và dịch vụ từ EU cho doanh nghiệp, hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam; (2) EVFTA bao gồm những quy định, quy tắc chặt chẽ về thủ tục đầu tư, hải quan, thuận lợi thương mại, các rào cản kỹ thuật trong thương mại, các biện pháp kiểm dịch động thực vật, sở hữu trí tuệ, phát triển bền vững, đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường và thực hiện mạnh mẽ, hiệu quả chủ trương cải cách thủ tục hành chính; (3) Các cam kết về lao động trong hiệp định cho phép thành lập tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp hay việc thành lập Nhóm tư vấn trong nước với sự tham gia của đại diện người lao động, các doanh nghiệp, nhà khoa học và các tổ chức phi Chính phủ tại Việt Nam có thể làm gia tăng sức ép xã hội, xảy ra tranh chấp lao động quốc tế và tác động tiêu cực ảnh hưởng đến an ninh, trật tự quốc gia trong quá trình thực thi Hiệp định.

Một số ý kiến cho rằng báo cáo đánh giá tác động của Hiệp định được Chính phủ tiến hành vào cuối năm 2019 và đề nghị Chính phủ đánh giá thêm tác động của Hiệp định sau đại dịch Covid-19, đặc biệt là các khó khăn thách thức do đại dịch ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính trị, kinh tế, thương mại, văn hóa xã hội, nhất là tăng trưởng GDP, thu ngân sách, cơ cấu ngành, thu hẹp thị trường, giảm việc làm. Chính phủ cần dự báo xu hướng phát triển kinh tế quốc tế; đề ra các giải pháp xử lý để đảm bảo an ninh chính trị, an ninh kinh tế và gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Cập nhật và đánh giá cụ thể hơn tác động tích cực và tiêu cực của Hiệp định đến các ngành, lĩnh vực để có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, tận dụng tốt các cơ hội và hạn chế tối đa các tác động tiêu cực từ Hiệp định, đồng thời có chính sách hỗ trợ các đối tượng bị ảnh hưởng từ Hiệp định.

Các đại biểu đề xuất Quốc hội hoan nghênh, ghi nhận và biểu dương Đoàn đàm phán Chính phủ về Kinh tế và Thương mại quốc tế trong quá trình đàm phán đi đến ký kết hai Hiệp định EVFTA và EVIPA, Đoàn công tác Đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ vận động phê chuẩn hai Hiệp định, các cơ quan đại diện Việt Nam tại các nước thành viên EU và EU. Các ý kiến cho rằng dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, thường xuyên của các đồng chí Lãnh đạo Đảng, Nhà nước, chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ, Thường trực Chính phủ, sự phối hợp nhịp nhàng của các Bộ, ngành liên quan và đặc biệt là sự chỉ đạo, phối hợp của Chủ tịch Quốc hội, các Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy ban Đối ngoại, các cơ quan của Quốc hội và tán thành sự cần thiết sớm phê chuẩn Hiệp định.

Cùng với CPTPP, EVFTA và EVIPA đánh dấu giai đoạn hội nhập quốc tế toàn diện và sâu rộng của Việt Nam. Việc phê chuẩn Hiệp định EVFTA sẽ gửi đi thông điệp quan trọng về quyết tâm của Việt Nam trong thúc đẩy liên kết kinh tế quốc tế và ủng hộ hệ thống thương mại đa phương dựa trên luật lệ trong bối cảnh chủ nghĩa dân túy và bảo hộ thương mại diễn biến phức tạp; giúp đa dạng hóa thị trường của Việt Nam để không bị phụ thuộc vào một thị trường nào, góp phần đảm bảo an ninh kinh tế. Việc Việt Nam ký và phê chuẩn FTA với EU vào thời điểm này là phù hợp và đúng thời điểm, tiếp tục tạo đà cho việc hội nhập kinh tế quốc tế và hồi phục sự phát triển kinh tế trong nước sau đại dịch Covid-19 qua các thị trường CPTPP và EU. Về chính trị, trong lúc Việt Nam đảm nhiệm vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Chủ tịch ASEAN năm 2020, Chủ tịch AIPA năm 2020, sẽ góp phần khẳng định trách nhiệm của Việt Nam trong các cam kết quốc tế qua đó nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trong khu vực và trên trường quốc tế.

Cho ý kiến vào đối với Hiệp định EVFTA, Đại biểu Trần Hoàng Ngân – Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hồ Chí Minh đồng tình với Tờ trình, báo cáo thẩm tra về Hiệp định EVFTA. Việc Đoàn đàm phán Chính phủ về Kinh tế và Thương mại quốc tế trong quá trình đàm phán đi đến ký kết hai Hiệp định EVFTA sẽ tạo điều kiện cho thị trường hàng hóa cho thị trường Việt Nam vào EU thuận lợi hơn. Doanh nghiệp, người dân sẽ tiếp cận với hàng hóa của EU với giá cả hợp lý và chất lượng tốt hơn.

Khi Hiệp định EVFTA được thực hiện sẽ thu hút nguồn đầu tư với công nghệ hiện đại đến từ nước ngoài vào Việt Nam. Tuy nhiên, đại biểu Trần Hoàng Ngân cho rằng, để Hiệp định đi vào thực tế cuộc sống thì Việt Nam cần phải cải cách thủ tục hành chính để doanh nghiệp trong nước nâng cao chất lượng sản phẩm. Hiệp định đòi hỏi cần phải hoàn thiện lại các văn bản trước đây để cho việc triển khai được thuận lợi hơn. Bên cạnh đó, cần nâng cao công tác tuyên truyền về Hiệp định đến với từng doanh nghiệp, nhóm đối tượng cụ thể. Các cơ quan Nhà nước cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp thực hiện Hiệp định được dễ dàng.

Ngoài ra, đại biểu Trần Hoàng Ngân cho rằng, các nước châu Âu hiện đang gặp khó khăn đối với đại dịch Covid-19, Chính phủ nên tạo điều kiện xúc tiến thương mại với các nước EU để khi kết thúc dịch bệnh thì triển khai Hiệp định được tốt hơn.

Đồng thuận với quan điểm trên, đại biểu Trương Trọng Nghĩa - Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá cao Chính phủ đã đạt được Hiệp định EVFTA. Tuy nhiên, phải biến thời cơ thành hiện thực nên đề nghị toàn bộ hệ thống chính trị cần thực hiện nghiêm các cam kết Hiệp định. Nếu thực hiện sai thì phải có chế tài xử phạt. Khi Hiệp định có hiệu lực, chúng ta không nên phụ thuộc vào bất kỳ một quốc gia nào khi xuất nhập hàng hóa. Chính phủ cần có sự kế hoạch bổ sung, thay đổi, hoàn thiện mạnh mẽ về thể chế, cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính để các doanh nghiệp Việt Nam thuận lợi gia nhập với các nền các kinh tế phát triển như EU.

Việt Nam cần tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Góp ý vào việc phê chuẩn Hiệp định EVFTA, đại biểu Vũ Tiến Lộc - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình, việc thông qua Hiệp định EVFTA sẽ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam, đẩy mạnh được xuất khẩu, cải thiện vị thế của Việt Nam trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên để nền kinh tế, doanh nghiệp vận hành được Hiệp định thì còn gian nan và khó khăn. Vì vậy, cần sớm ban hành các luật, văn bản, thông tư để thực hiện Hiệp định; hỗ trợ doanh nghiệp tực hiện cụ thể hóa các cam kết. Ngoài ra, cần ban hành những chương trình thúc đẩy doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc hợp tác và cạnh tranh với những nền kinh tế hàng đầu của EU. Mặt khác cần chú trọng đến tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cấp đầu tư cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực.

Còn Đại biểu Nguyễn Minh Sơn – Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Tiền Giang nêu quan điểm, Việt Nam cần tiếp tục cải cách thể chế kinh tế, cải cách hành chính trên cách lĩnh vực, tăng cường công khai minh bạch, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh khi Quốc hội phê chuẩn Hiệp định EVFTA. Ngoài ra, Việt Nam cần tập trung tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng, tập trung vào thị trường xuất khẩu phù hợp với Hiệp định. Tăng cường năng lực cạnh tranh, phát triển cơ sở hạ tầng đồng bộ, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin.

Theo đại biểu Nguyễn Minh Sơn, khi thực hiện Hiệp định EVFTA thì nguồn nhân lực chất lượng cao là lợi thế nên yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo nghề. Để thực hiện Hiệp định, các doanh nghiệp cần tận dụng gói hỗ trợ cho doanh nghiệp. Các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp cần có sự chia sẻ, hỗ trợ nhau để cùng thuận lợi cho việc thực hiện các tiêu chuẩn mà Hiệp định đề ra đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Phát biểu kết luận về việc phê chuẩn Hiệp định EVFTA, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng cho biết: Trong phiên thảo luận có 9 đại biểu góp ý và nghe 2 Bộ trưởng giải trình, tiếp thu đối với Hiệp định EVFTA. Tất cả ý kiến của các đại biểu việc Quốc hội phê chuẩn Hiệp định 2 Hiệp định có ý nghĩa rất quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng cường đối ngoại, hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, trong chương trình của Chính phủ cần luật hóa, thể chế hóa các quy định để doanh nghiệp Việt Nam tham gia thực hiện tốt Hiệp định. Ngoài ra, các cơ quan chức năng cần có sự đầu tư, nghiên cứu thị trường, tác động giữa thị trường Việt Nam với các thị trường khác, tránh sự lệ thuộc. Bên cạnh đó, các Bộ ngành cần quan tâm hơn nữa nguồn nhân lực đảm bảo nền kinh tế hội nhập tự lực, tự cường, hội nhập sâu; quan tâm hơn tới các chính sách cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ khai thác lợi thế, môi trường đầu tư vào EU nhưng vẫn đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ.

Theo Phó Chủ tịch Thường trực Tòng Thị Phóng, đề thực hiện Hiệp định hiệu quả thì phải có Nghị quyết riêng về vấn đề giải quyết trinh chấp nếu xảy ra kiện tụng về kinh doanh, đầu tư dựa trên căn cứ vào Luật Văn bản quy phạm pháp luật để giải quyết những vấn đề thực tiễn nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam.Vì vậy, đề nghị các cơ quan cần nghiên cứu thêm về việc này. Ngoài ra. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần tiếp tục chỉ đạo các cơ quan hữu quan xem xét ý kiến của các đại biểu Quốc hội góp ý để hoàn thiện Hiệp định trình Quốc hội xem xét, thông qua trong kỳ họp này./.